Śmiałowice

Kolekcja Horsta Adlera

Zobacz więcej zdjęć na mojemiasto.swidnica.pl

Śmiałowice – według “Urzędowego wykazu nazw miejscowych w Polsce” z lat 90. ubiegłego wieku – to jedyna w Polsce miejscowość o tej nazwie.

Po II wojnie światowej przez pewien czas nosiła nazwę Śmiłowice. Zmieniono ją decyzją komisji URM pod koniec lat czterdziestych.

Do 1945 roku nosiła nazwę Schmelwitz. Pochodzenia tej nazwy na razie nie udało się ustalić.

Po wojnie, podobnie jak we wszystkich okolicznych miejscowościach, nastąpiła tu całkowita wymiana ludności.

Najwięcej przybyszów pochodziło z okolic górskich: z Wadowic i Makowa Podhalańskiego. Ogólna liczba mieszkańców jednak zmieniła się niewiele, o czym świadczą następujące dane:

–         rok 1900 – 370 mieszkańców

–         rok 1942 – 337 mieszkańców

–         rok 2002 – 365 mieszkańców

Tak więc Śmiałowice zaliczają się w gminie Marcinowice do miejscowości o średniej wielkości. Leżą na Równinie Świdnickiej, 200 m n.p.m., na niewielkiej skarpie położonej na prawym brzegu rzeki Bystrzycy, dopływu Odry. Niższe partie wsi położone nad rzeką zagrożone są zalewami przy każdym wyższym poziomie Bystrzycy. Rzeką spływają bowiem nadmiary wód zgromadzone w Zbiorniku Lubachowskim.

Powódź w 1997 roku zniszczyła lokalny most, który dzięki staraniom ówczesnego Zarządu Gminy oraz przy finansowej pomocy zaprzyjaźnionych gmin Wielkopolski został odbudowany przez jednostkę wojskową. Co roku meandrująca w tym miejscu Bystrzyca przysparza kłopotu mieszkańcom. Pomimo tego jest to stare miejsce osadnictwa słowiańskiego. W okolicach wsi znajdują się ślady osadnictwa z XIII-XIV w.

Śmiałowice charakteryzują się dobrymi warunkami klimatyczno – glebowymi, sprzyjającymi rozwojowi rolnictwa. Ponadto w XVI w. słynęły w regionie z rybołówstwa rzecznego.

Jednak na początku XXI w. rolnictwo wsi przeżywa głęboki regres. Wg danych ze Spisu Powszechnego z 2002 r. we wsi jest tylko 170,77 ha użytków rolnych, w tym 159,49 ha gruntów ornych, zajętych głównie pod uprawę pszenicy, oraz kukurydzy.

Wieś ma długą i ciekawą historię. Pierwsza wzmianka o tutejszym kościele parafialnym wzniesionym już w końcu XIII w., pochodzi z 1318 roku. Ok. 1500 r. został rozbudowany w stylu renesansowym do obecnej postaci. Został odrestaurowany w 1925 roku, a kolejne remonty miały miejsce w latach 1961, 1976 oraz w r. 2003.

Śmiałowice, stosunkowo niewielka wieś, są siedzibą parafii św. Wawrzyńca. Obszar parafii przetrwał od średniowiecza. Należały do niej okoliczne wsie: Gołaszyce, Panków, Gruszów, Klecin, Krasków, Stefanowice łącznie z gminnymi Marcinowicami. Wg regestru dziesięcinnego nuncjusza Galharda z 1335 r. parafia śmiałowicka wchodziła w skład dekanatu świdnickiego. W okresie reformacji została przejęta przez protestantów. W 1667 r. ponownie wraca do katolików i jest duszpastersko obsługiwana przez jezuitów ze Świdnicy. Od XVIII w. Śmiałowice stały się lokalią tzn. samodzielną placówką duszpasterską i dopiero 15 VII 1912 r. ponownie powróciły do dawnej parafii.

Od 15 XI 1900 r. ożywioną działalność prowadziły tu siostry elżbietanki, prowadząc ambulatoryjną opiekę nad chorymi. Należący do nich budynek po wojnie stał się siedzibą Ośrodka Zdrowia, a w 1996 r. został przez Zakon sprzedany prywatnym nabywcom.

Kościół parafialny, orientowany, murowany, jednonawowy z wieżą od zachodu, z kwadratowym prezbiterium zakończonym półkolistą absydą nad zakrystią sklepienie krzyżowo-żebrowe, we wnętrzu posiada cenne zabytki:

Ÿ         barokowy ołtarz z gotycką rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem z XVI w.;

Ÿ         barokowe rzeźby św. Jana Nepomucena i św. Wawrzyńca;

Ÿ         13 całopostaciowych płyt nagrobnych i epitafiów właścicieli dóbr z lat 1459 -1600, czyli rodziny Hartviga von Zedlitz;

Charakter zabytkowy mają także: ambona z XVIII w., chrzcielnica, monstrancja i kielich.

Przy bramie cmentarnej zachował się fragment granitowego pręgierza z 1454 r.oraz pochodzący z 1484 roku granitowy krzyż pokutny.

W mur kościelny wmurowana jest gotycka kapliczka z piaskowca z XVw.

W parafii przetrwały księgi metrykalne prowadzone od 1783 r. oraz kroniki parafialne od roku 1921.

 

Śmiałowice posiadające starą, średniowieczną metrykę, na przestrzeni wieków miały wielu posiadaczy. W 1343 roku stanowiły one dobra rycerskie, które wielokrotnie zmieniały właścicieli.

W roku 1473 jako ich właściciel występuje Mikołaj Kirscholt . W r. 1484 dobra przejmują Bracia Wenzel i Hanschke von Schellendorf. Później od r. 1488 częściowo należą do miasta Świdnica, która w 1502 roku odsprzedała je Zygmuntowi von Seidlitz z pobliskiego Kraskowa. Od tej pory linia właścicieli Smiałowic przyjmuje nazwę von Schmellwitz. W 1576 r. Daniel Seidlitz jest właścicielem 50 chłopów i 33 łanów (1 łan = ok. 25 ha).

Prawdopodobnie na skutek strat poniesionych w wyniku wojny trzydziestoletniej (jak podają źródła z 1641r. w Śmiałowicach był ?wyludniony folwark i większa część gospodarstw”), Seidlitzowie wyzbywają się swego folwarku w Śmiałowicach.

Dobra zostają wykupione przez kamerę cesarską, a w roku 1652 cesarz Austrii ofiarowuje resztki zniszczonego folwarku w Śmiałowicach jezuitom ze Świdnicy, którzy ok. roku 1680 budują tam wielki dom mieszkalny. Budynek miał kaplicę, jadalnię i kilkanaście pokoi mieszkalnych. W 1688 r. w pobliżu pałacu wystawiono browar, a w 1702 r. do rezydencji doprowadzono wodociąg.

Po kasacji zakonu jezuitów w 1773 roku majątek podlegał królewskiej administracji szkolnej, po czym właścicielem obiektu został hrabia von Schlabrendorf.

Na fundamentach i barokowych założeniach architektonicznych dawnego domu jezuitów, ok. roku 1822 powstał klasycystyczny pałac, który przetrwał w ogólnej bryle do czasów współczesnych: rozplanowany na czworoboku dwupiętrowy pałac z wewnętrznym dziedzińcem.

Wkrótce został otoczony pięknym parkiem, w którym rosły tuje, modrzewie, czarne sosny, orzechy, dęby. Do dziś można znaleźć ślady pawilonów i zabytkowej groty. Park w roku 1980 został wpisany do rejestru zabytków. nr 752/Wł/80.

Pod koniec XIX wieku pałac przebudowano i aż do roku 1945 należał on do rodziny von Solich/Salisch z sąsiedniego Kraskowa. Ocalał niezdewastowany, bo stosunkowo wcześnie z zasobów Skarbu Państwa został przekazany Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej ?Odnowa”, która dbała o konserwację obiektu, choć dokonała przebudowy wnętrza i zmieniła charakter użytkowy obiektu. Powierzchnia całkowita pałacu wynosi 2268 m2.

O dawnym wyglądzie pałacu świadczyć mogą zachowane w wielu miejscach elementy architektoniczne. Wnętrza zachowały kolebkowe sklepienia oraz szereg uszakowatych portali w korytarzu parteru. Obecnie pałac prezentuje bryłę barokową z klasycystycznym skrzydłem zachodnim oraz wschodnią fasadą z portykiem balkonowym podpartym kolumnami, stanowiącą główne wejście do pałacu i z czworoboczną wieżą zegarową zwieńczoną kulą i chorągiewką z datą remontu – 1922.

W oknach parteru zachowane kraty z kutymi monogramami ?S” i girlandami. Znajdująca się na parterze tzw. sala kolumnowa jest pozostałością dawnej trójnawowej sieni z kolebkowym sklepieniem wspartym na dwóch jońskich kolumnach.

Współcześnie wieś Śmiałowice kontynuuje historyczne tradycje niewielkiej, ale zamożnej wsi. We wsi przez lata funkcjonował zakład obróbki drewna oraz fermy drobiarskie, kiedyś spółdzielcze, obecnie sprywatyzowane. W ostatnich latach powstały tu też inne prywatne firmy produkcyjne, jak ?Poltor”, ?Beyster International”. Wkrótce rozpocznie działalność kolejny zakład: ?Pracownia Ceramiczna MARIA”

Śmiałowice są ponadto jedną z nielicznych wsi, w której od dziesięcioleci funkcjonuje młyn, dawniej własność Państwowych Zakładów Zbożowych, obecnie należący do prywatnego przedsiębiorstwa ?Mediagran”:

Początki młyna w Śmiałowicach sięgają XVIII w. Powstał on zapewne w związku z rozwojem śmiałowickiego folwarku. Nie udało się jednak ustalić dokładnej daty budowy ani autora projektu.

Pierwsza wzmianka o tym, że we wsi pracował młyn wodny pochodzi z końca XVIII w. W połowie następnego stulecia, kiedy dobra śmiałowickie pozostawały w posiadaniu rodziny Barchewitz, oprócz młyna do majątku należał również browar i gorzelnia.

Po roku 1907 r. dobra przeszły na własność rodu von Salisch – właścicieli Kraskowa i Pankowa, w których rękach pozostały do 1945 r.

Jednak wtedy młyn nie stanowił już części dóbr śmiałowickich, lecz należał do właściciela majątku w pobliskich Siedlimowicach – Heinricha von Korn. Von Kornowie byli rodziną znanych wrocławskich wydawców. Siedlimowice przeszły w ręce tej rodziny w roku 1867, nie znamy jednak daty nabycia przez nich młyna w Śmiałowicach. W 1882 r. Heinrich von Korn uzyskał tytuł szlachecki. Młyn stanowił własność Heinricha von Korna aż do zakończenia II wojny światowej.

Jak przedstawiała się bryła młyna w latach 30-tych XX w. można zobaczyć na starym rysunku zdobiącym opakowanie mąki, gdzie grafik przedstawił młyn od strony podjazdu – z mostkiem nad młynówką, z budynkiem mieszczącym turbinę oraz tylną elewacją młyna właściwego, z trzyosiowym, ściętym narożnikiem i półokrągłym szczytem. Obecnie w tym miejscu znajduje się, dobudowane prostopadle, dwuosiowe skrzydło magazynowe.

Prawdopodobnie, w latach 30-tych nastąpiła rozbudowa zespołu młyna. Wiadomo, że budynek elewatora o konstrukcji żelbetowej i pojemności 800 ton ziarna, wybudowano w latach 1939 – 40.

Zdolność produkcyjna młyna po rozbudowie wynosiła 68 ton na dobę.

Sąsiadująca z młynem od strony wsi zagroda, położona na niewielkim pagórku, należała do zarządcy młyna.

Po wojnie, od 1948 r. śmiałowicki młyn wchodził w skład Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego we Wrocławiu. W lipcu 1975 r. powstało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Przemysłu Zbożowo-Młynarskiego w Wałbrzychu, zsiedzibą w Dzierżoniowie, które w 1989 r. podzielono i powstały dwa przedsiębiorstwa: Państwowe Zakłady Zbożowe w Świdnicy i w Dzierżoniowie, zrzeszające młyny i magazyny, W 1990 r. PZZ zostały przekształcone w Spółki Akcyjne z udziałem Skarbu Państwa. W marcu 1997 r. PZZ “Świdnica” S.A. ogłosiła upadłość i w wyniku tego, w lutym 1998 r. młyn w Smiałowicach został wydzierżawiony Spółce z o.o. “MEDIAGRAN” z siedzibą we Wrocławiu.

Wjazd do młyna prowadzi przez mostek na młynówce i bramę budynku maga­zynowego, do którego prostopadle dobudowane są: od płn.– budynki mieszkal­ne i mieszkalno-gospodarcze, natomiast od płd.– wzdłuż młynówki – budynki produkcyjne i magazynowe młyna. Ponadto, w części płn.-wsch. znajdują się dwa wolnostojące budynki: warsztatowy i magazyn. Pompownie i pomieszczenie turbiny usytuowane są przy tylnej ścianie młyna i czyszczarni.

 

Budynki powstawały w różnym czasie: Najstarsze jest skrzydło północne, w którym być może mieścił się jeszcze młyn żarnowy. Z II poł. XIX w. pochodzą obiekty mieszkalne, gospodarcze i wolnostojący magazyn. Budynek młyna właściwego z magazynem frontowym ibramą przejazdową musiały powstać w pocz. XX w. – do 1924 r., to wówczas bowiem uległa przekształceniu firma SECK, której mlewniki walcowe zostały zainstalowane w budynku młyna. wzniesiono w I ćw. XX w., zaś w latach 30-tych i 40-tych XX w. do magazynu dobudowano skrzydło zachodnie oraz eleator zbożowy.

Pierwotnie młyn wodny, później parowy, rozbudowany i zmodernizowany na pocz. XX w., dobrze wyposażony w oryginalne urządzenia      techniczne z lat 20-tych XX w., obecnie jest cennym przykładem architektury i techniki młynarskiej, jednym z nielicznych tego typu na Dolnym Śląsku. Tworzy zespól budynków zwartych funkcjonalnie i przestrzennie, w układzie zbliżonym do litery “U”, z wewnętrznym dziedzińcem, brukowanym kostką granitową.

Na parterze budynku młyna znajduje się układ wałów napędowych przekładni pasowych napędu zespolonego mlewników walcowych firmy SECK, oraz odsiewaczy a także drewnianych filtrów i pionowych transporterów drewnianych usytuowanych na piętrze budynku. Oryginalne są także urządzenia w czyszczarni. Większość wciąż użytkowanych urządzeń technicznych młyna dostarczyła w latach 20-tych XX w. wymieniona wcześniej firma SECK z Drezna, dlatego wyposażenie to ma duże znaczenie dla historii techniki i młynarstwa.

Budynki zespołu młyna powstawały w różnym czasie: najstarsze jest skrzydło północne, w którym być może mieścił się jeszcze wodny młyn żarnowy, z II poł. XIX w. pochodzą obiekty mieszkalne, gospodarcze i wolnostojący magazyn, pełniący dawniej funkcje piekarni. Budynek młyna właściwego z magazynem frontowym, wzniesiono w I ćw. XX w., zaś skrzydło zachodnie dobudowane do magazynu a także elewator zbożowy powstały w latach 30-tych i 40-tych XX w.

Najciekawsze walory architektoniczne przedstawia budynek magazynu z brama przejazdową i umieszczoną w fasadzie prostokątną płaskorzeźbą Chrystusa na Krzyżu i postaciami Matki Boskiej i Marii Magdaleny. W przejeździe bramy warto zauważyć otwory załadunkowe: drzwi w ścianie bocznej z małą, opuszczaną ?rampą” załadunkową, znajdujące się u wylotu ześlizgu ślimakowego oraz drewnianą klapę w górnej części przejazdu, ułatwiające załadunek towaru bezpośrednio na pojazdy.

Znajdujący się w budynku magazynu, układany z klepek wykonanych z sosny kanadyjskiej, drewniany ześlizg ślimakowy, łączący wszystkie kondygnacje i ułatwiający sprawny załadunek napełnionych worków bezpośrednio na wozy jest prawdopodobnie jednym z dwóch zachowanych egzemplarzy takich urządzeń w Europie.

Bardzo oryginalna jest usytuowana od strony podwórza, wieżowa klatka schodowa nakryta stożkowym dachem zwieńczonym metalową balustradą, ze znajdującą się wewnątrz metalową kręconą ażurową klatką schodową. Ciekawy architektonicznie jest także budynek komorowego elewatora oraz budynek dawnej piekarni.

Informacje zaczerpnięto z książki “Historia gminy Marcinowice”