Strzelce

By | 20 kwietnia 2015

Strzelce są średniej wielkości wsią sołecką położoną na Równinie Świdnickiej ok. 7 km od gminnej wsi Marcinowice. Leżą przy starym szlaku komunikacyjnym – Trakcie Sudeckim. Obecnie jest to droga nr 25 mająca status drogi krajowej łączącej Wrocław, Świdnicę, Jelenią Górę z Czechami. Od XVIII w. szlak poczty konnej.

DSC_0188

Przez wieś przebiega linia kolejowa, łącząca Wrocław przez Sobótkę ze Świdnicą, z węzłem kolejowym w Jaworzynie Śląskiej. Początkowo w 1885 roku linia kolejowa dotarła z Wrocławia do Sobótki, a w 1898 roku została przedłużona do Świdnicy. A. Scheer pisze o tym fakcie: “Linia ta była uwieńczeniem starań o bezpośrednie połączenie Świdnicy z Wrocławiem, jakie znalazły wyraz m. in. w petycji skierowanej do władz w tej sprawie w 1888 r. Warto zauważyć, iż odcinek Strzeblów — Świdnica (20 km) wybudowano w ciągu niespełna trzech lat, a pierwszy pociąg tej “bezprzesiadkowej” relacji Świdnica — Wrocław przez Sobótkę ruszył o godzinie 5.25 dnia 15 VIII 1898 r.”. Jako ciekawostkę należy przytoczyć informacje dotyczące rozgałęzień kolejowych na terenie obecnej gminy Marcinowice. Ze stacji w Strzeblowie prowadziły dwie nitki wąskich torów. Łączyły one stację z kamieniołomami pod Chwałkowem; od stacji w Szczepanowie dobudowano wąskotorówkę do kamieniołomów w Goli Świdnickiej. Istniało również połączenie wąskotorowe między Golą Świdnicką, Chwałowem, Rzędowem. Miała ona łączyć majątki ziemskie. Inna ciekawostką są plany wybudowania dla potrzeb turystycznych Ślężańskiej Kolejki Okólnej. Miała ona prowadzić przez Górkę, Chwałków, Białą, przełęcz Tąpała, Sulistrowiczki, Będkowice, Strzegomiany i kończyć się z powrotem w Sobótce. Jej trasa to dzisiejsza obwodnica drogowa Ślęży. Obecnie linia jest nieczynna dla ruchu osobowego.

DSC_0181

Strzelce podobnie jak inne okoliczne wsie w okolicy góry Ślęży ma bardzo dawne tradycje osadnicze. W okolicach wsi badania archeologiczne ujawniły aż 12 stanowisk prehistorycznych śladów osadnictwa w tym kultury przeworskiej i łużyckiej. Wg M. Malinowskiego nazwa wsi w dokumentach pisanych po raz pierwszy pojawia się w regestrze dziesięcinowym nuncjusza papieskiego Galharda z 1335 r. jako “Strelicz”. Nie jest to do końca informacja sprawdzona, bowiem”Rezydencje …”podają, że w roku 1193 pojawia się nazwa Strzelec w dokumencie papieża Celestyna III, czyli wieś byłaby metrykalnie starsza o sto kilkadziesiąt lat. Natomiast ?Dziejach Sobótki” można znaleźć informację, że Strzelce (Strelec) mogły istnieć już przed rokiem 1138 jako wieś służebna, w której mieszkali klasztorni myśliwi dostarczający zakonnikom zwierzyny. Poza Strzelcami zapisano też Wiry [Wiri], Cescouici [część Mysłakowa], Zebrzydów [Syuridow], Białą [Biala] oraz Chwałków [jako willa ad molendinum – wieś z młynem] jako wsie należące do kanoników regularnych z klasztoru na Ślęży, którzy je dzierżawili na zasadzie dóbr lennych.

W dokumentach z tamtych czasów zapisano też nazwy rodzin żyjących we wsiach podległych klasztorowi. W Strzelcach była to rodzina Presusouici.

Natomiast 10 V 1209 roku książę Henryk I Brodaty wydaje akt rozgraniczający posiadłości klasztorne na Ślęży. W tym dokumencie pojawiają się również Strzelce oraz Tąpadła, Wiry, Zebrzydów.

Z 1223 roku pochodzi dokument biskupa wrocławskiego Wawrzyńca, w którym wymienia wsie należące do okręgu Górki. Są to: Strzelce, Wiry, Zebrzydów, Mysłaków, Białą, Chwałków.

Ciekawy dokument dotyczący Strzelec pochodzi z roku 1247. Otóż książę Bolesław II Rogatka oraz Henryk III Biały pozwolili zakonnikom na lokowanie wsi na prawie niemieckim. Dotyczyło to zamieszkiwanej przez Polaków Białej i Strzelec z ludnością niemiecką.

W 1335 r. we wsi istniał kościół parafialny zaliczany, tak jak obecnie, do dekanatu świdnickiego.

Strzelce, podobnie jak pobliski Chwałków, zostały zniszczone razem z Zebrzydowem, Białą, Strzeblowem i Garncarskiem podczas konfliktu o koronę królewską w Czechach w 1471 r.

Zimmermann wymienia pierwszych posiadaczy dóbr nie podając jednak żadnych dat. Byli to: Tamme von Seidlitz, następnie Heinrich Wilkan i Bernard Wiltperger. Wieś pozostawała własnością kościelną (Klasztoru Kanoników Regularnych we Wrocławiu) aż do 1810 r., kiedy to po kasacie zakonu przeszła w posiadanie Królewskiego Urzędu Skarbowego w Świdnicy. J.G. Knie nie podaje żadnych nazwisk w latach 1830 i 1845. Prawdopodobnie dobra będące w posiadaniu państwa nie były wówczas dzierżawione. Dopiero w roku 1876 pojawia się jako właściciel Wilhelm von Lübeck. Od roku 1905 do czasów wojny majątek pozostawał w dzierżawie rodziny von Philipsborn.

Pałac w Strzelcach jest budynkiem murowanym i tynkowanym, założonym na rzucie prostokąta, krytym czterospadowym dachem ceramicznym. Budowla została całkowicie przebudowana w XX w., jedynie piwnice sklepione odcinkowo, z masywnymi gurtami schodzącymi do ziemi w formie przypór, pochodzą z lat 30-tych XIX w.

Zabudowania folwarku są XIX – wieczne. Przebudowany budynek zamykający dziedziniec od strony zachodniej, pochodzi z pocz. XIX w. zaś pozostała zabudowa z końca XIX w.

Pałac i zabudowania folwarczne są otoczone zabytkowym parkiem. Pierwotnie obszar założenia był wykorzystywany jako ogród dworski o charakterze uprawnym. Prawdopodobnie dopiero w III ćw. XIX w. teren ten został zamieniony na park. Zachowały się ślady oskarpowania przed pałacem z pozostałością rzędowego nasadzenia drzew /dęby i lipa/ – około 120-letnich.

Obszar XIX-wiecznego parku o charakterze naturalistycznym obejmował również tereny usytuowane na wschód od folwarku i sięgał aż do głównej drogi prowadzącej przez wieś. Znajdował się tutaj niewielki staw o nerkowatym kształcie, z niewielkim oczkiem wodnym w pobliżu i drugim usytuowanym w północno-wschodniej części parku. Aktualnie, cała część parku położona na północny-wschód od pałacu została wykorzystana pod zabudowę wiejską.

Prawdopodobnie z końcem XIX w. lub na przełomie XIX/XX. włączono do parku północną część usytuowaną przy torach kolejowych, sadząc tam dęby, buki, oraz kolisko z lip. Przypuszczalnie również wtedy otoczono całość parku murem kamiennym. Na początku XX w. roślinność parku wzbogacono o iglaki, a w części północnej umieszczono betonowy postument z nieistniejącym już dziś pomnikiem (prawdopodobnie dłuta Dorotei von Philipsborn)

W latach powojennych budynek pałacu został adaptowany na szkołę.

Jak wynika ze sprawozdań z wizytacji kościelnych około połowy XVII wieku Strzelce należały do wsi sytuujących się w pasie od Milina koło Kątów Wrocławskich do Kiełczyna koło Dzierżoniowa, gdzie księża wygłaszali kazania w języku polskim, co może dziwić, gdyż w roku 1247 Strzelce wymieniane są jako wieś zamieszkiwana przez Niemców. Owa polskość zaniknie w następnym stuleciu.

Do 1945 roku wieś nosiła nazwę ?Strehlitz”, współcześnie na niektórych wykazach np. pocztowych lub kolejowych występuje jako Strzelce Świdnickie, ponieważ wg ?Wykazu nazw urzędowych miejscowości w Polsce” aż 31 miejscowości nosi nazwę Strzelce.

Nazwę wsi spotykamy także w innych źródłach pisanych: wg M. Treblina w spisie z 1576 r. ?Chłopów i łanów Księstwa Świdnicko – Jaworskiego” figuruje zapis o 28 chłopach i 45 łanach podległych administracji księstwa. U tegoż M. Treblina w wykazie z 1641r. ?Wsi spalonych w wyniku wojny trzydziestoletniej” znajdujemy informację o zniszczeniach dokonanych w Strzelcach.

Wieś posiada dobre warunki klimatyczno – glebowe, co decydowało o jej rolniczym charakterze.

We wsi funkcjonował młyn [obecny budynek nr 48 z ok. 1840 r. oraz kuźnia [w zabytkowym obecnie budynku nr 67].

Przez lata funkcjonował zajazd w empirowym, z pocz. XIX w., dwukondygnacyjnym budynku z wejściem w półkolistej niszy.

Do obiektów zabytkowych zaliczany jest także nieczynny cmentarz przykościelny oraz wspomniany już park przy obecnej szkole podstawowej.

DSC_0143

Najwspanialszym zabytkiem jest jednak kościół parafialny pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Jest to piękna, gotycko – renesansowa budowla z XIV w. Posiada, jedne ze starszych w Polsce, gotyckie polichromie z ok. 1360 r.

Malowidła przedstawiają sceny biblijne sądu ostatecznego w tym przejmujący obraz Chrystusa Sędziego na tęczy. To rodzaj kolorowej biblii pauperum (historyjki obrazkowej o treści religijnej) prezentuje obraz Chrystusa Sędziego. Synowi Bożemu z ust wychodzą dwa miecze, a u jego stóp wije się tłum potępionych dusz. Malowidła odkryto pod starymi warstwami farby w 1905 r. Odkrycie dalszej części i renowacja miały miejsce dopiero w 1965 roku. Kościół był przebudowany w XVI w. Z tego okresu pochodzi sklepienie krzyżowe.

W świątyni zachowały się również piękne figury: Matki Boskiej Bolesnej z połowy XVI w., św. Anny Samotrzeciej z początków XVI w. oraz Marii Magdaleny z pierwszej połowy XVI w.

W roku 1958 na kościele przełożono pokrycie dachowe a w roku 1972 przeprowadzono remont wieży i elewacji zewnętrznej.

Kościół tak jak przed wiekiem stanowi centrum parafii katolickiej, do której należą miejscowości: Szczepanów, Tworzyjanów i Gola Świdnicka.

DSC_0169

Podczas wojny w Strzelcach lub najbliższych okolicach przebywali jeńcy wojenni. Mogli być zatrudnieni na roli lub w kamieniołomach granitu w Strzeblowie. Można o tym wnioskować na podstawie informacji o jeńcu francuskim ze Strzelec Świdnickich przebywającym w Świdnicy wśród uciekinierów przed Armią Radziecką w Świdnicy.

Po II wojnie światowej kościół i plebania były mocno uszkodzone. Po zakończeniu wojny na terenie wsi, tak jak i sąsiedniego Szczepanowa, stacjonowały oddziały Armii Radzieckiej.

Kościół odremontowano, natomiast plebania została rozebrana a znajdujące się w niej kilkusetletnie księgi parafialne i bogatą bibliotekę, decyzją ówczesnych władz administracyjnych gminy przekazano podobno na makulaturę.

Nową plebanię staraniem proboszcza i mieszkańców wybudowano dopiero w latach 1965 – 68.

We wsi, podobnie jak w innych okolicznych wsiach, od 1899 r. do 1953 r. działały siostry elżbietanki, prowadząc ambulatoryjną opiekę nad chorymi w budynku późniejszego ośrodka zdrowia. Obecnie obiekt jest własnością gminy.

W dawnym pałacu, (obecnie budynek szkoły podstawowej) położonym w zabytkowym parku miała pracownię w latach 20. XX w. Dorothea von Philipsborn, znana rzeźbiarka i malarka niemiecka żyjąca w latach 1894 – 1971. Przybyła do Strzelec po ukończeniu studiów we Wrocławiu i Dreźnie. Niestety, prace jej oglądać można głównie w Dreźnie i Berlinie. Na naszym terenie znajduje się obecnie tylko jedna rzeźba – postać klęczącego Wielanda z napisem “Pamiętajcie o Górnym Śląsku”. Wieland w mitologii starogermańskiej był kowalem wykuwającym broń. Pomnik ten ze skutym napisem znajduje się obecnie w Parku Centralnym w Świdnicy.

DSC_0207

Po wojnie, tak jak we wszystkich miejscowościach gminy, w Strzelcach nastąpiła całkowita wymiana ludności.

Najwięcej przybyszów pochodziło z okolic Czortkowa i Buczacza, czyli tzw. przesiedleńców zza Bugu. Liczba ludności znacznie się zmniejszyła, o czym świadczą następujące dane:

–        rok 1900 – 665 mieszkańców

–        rok 1942 – 647 mieszkańców

–        rok 2002 – 388 mieszkańców

Wieś zachowała głównie rolniczy charakter, obecnie nadal nie ma tendencji rozwojowych pomimo dobrego położenia i warunków klimatyczno – glebowych.Przez kilkanaście lat, do czasów reformy administracyjnej kraju, była siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej i urzędu ówczesnej administracji terenowej. Przez pewien czas po reformie funkcjonowała we wsi Gminna Biblioteka Publiczna. Prężnie działała Ochotnicza Straż Pożarna, która dla uczczenia X zjazdu PZPR wybudowała nawet w czynie społecznym nową remizę strażacką.

Obecnie jednym z najważniejszych miejsc jest szkoła podstawowa, jedna z dwóch istniejących w gminie, zmodernizowana, wyposażona w nowoczesną salę gimnastyczną oddaną o użytku w roku 1999, a także pracownię komputerową zafundowaną przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Wieś nadal zachowuje charakter rolniczy, rozwinęła się uprawa warzyw i owoców, co jest wynikiem powstania we wsi, na bazie dawnego skupu buraka cukrowego, nowoczesnego zakładu przetwórstwa należącego do firmy ?Stelmach”, uprawia się zboża, hoduje bydło i trzodę.

DSC_0190

Na początku lat 90. XX w. wieś zapisała się także w pamięci jako przykład pierwszej prywatyzacji wiejskiego sklepu, dotąd domeny GS Samopomoc Chłopska.

Zobacz zdjęcia na mojemiasto.swidnica.pl

Informacje zaczerpnięto z książki “Historia gminy Marcinowice”

Dodaj komentarz

comments