Gruszów

By | 20 kwietnia 2015

Gruszów to średniej wielkości wieś sołecka leżąca na Równinie Świdnickiej na wysokości ok. 200 m n.p.m., ok. 3 km na zachód od gminnej wsi Marcinowice, na skrzyżowaniu lokalnych dróg łączących Marcinowice, Wilków i Pszenno.

DSC_0271

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1369 r., ale archeolodzy ustalili dwa wcześniejsze miejsca osadnicze o nieokreślonej tożsamości.

Do roku 1945 wieś nosiła nazwę Birkholz, co wg słownika topograficzno – statystycznego J. G. Knie z 1845 r. oznaczało “drzewo z brzozy”. Obecna polska nazwa wg wydawnictwa “Nazwy geograficzne Śląska” jest nazwą dzierżawczą od śląskiego nazwiska Grusza lub topograficzną od wyrazu “grusza”. Nazwa wsi nie pojawia się zbyt często w dokumentach, choć na pewno nie jest młodszą od okolicznych miejscowości. Być może nie wyróżniała się niczym szczególnym w średniowieczu.

DSC_0269

Nazwa wsi występuje w wykazie ilości chłopów i łanów we wsiach księstwa świdnickiego” z dnia 25.VIL1576r.W tym dniu właścicielem części wsi był Ernest Zedlitz, do którego należało 3 chłopów, 4 łany i 6 prętów.

Wojna trzydziestoletnia (1618 – 1648) spustoszyła okolice Świdnicy, wśród nich był także Gruszów. W wykazie z 1641r. wsi spustoszonych w wyniku wojny znajduje się zapis: “Gruszów – zniszczony całkiem, 4 domy odbudowane”.

Historia pozostawiła we wsi także widoczne ślady: do najstarszych należy łaciński krzyż pokutny, wolnostojący po lewej stronie drogi do Stefanowic. Zachowały się też resztki wyznaniowego cmentarza ewangelickiego.

Do najciekawszych zabytków należy jednak pałac w stylu neobarokowym i neorenesansowym o zabarwieniu niderlandzkim z lat 70. XIX w. oraz otaczający go park, który pierwotnie posiadał prawie 18 ha powierzchni, w tym staw z wyspą, który spełniał nie tylko funkcje rekreacyjne, ale także retencyjne – spiętrzał wody przepływającego przez park strumienia dla celów gospodarczych.

DSC_0266

Historię pałacu i jego kolejnych właścicieli, począwszy od połowy XVI wieku, znamy dzięki przekazowi Zimmermanna. W 1550 roku właścicielem Gruszowa był Krzysztof Temritz, w 1594 – Georg von Seidlitz, a w 1619 roku – Hans von Schindel. Następnym posiadaczem miejscowości był Georg von Taubadel, a po 1694 roku – Georg Hermann von Taubadel. W 1707 roku posiadłość należała już do Bernharda von Czettritz auf Piltzen, a w 1733 roku do Sophie Magdalene von Bredow z domu von Sommerfeld. W 1779 roku majątek przeszedł w posiadanie Sophie Tugendreich von Hohendorf a następnie pani von Stryk. W 1845 roku właścicielką Gruszowa była Zofia Karolina von Dresky z domu von Buddenbrock, a w 1876 r. pani von Dresky z domu Nimptch. W latach 1905 -1930 majątek należał do Hermana von Dresky.

Pałac w Gruszowie pochodzi z drugiej połowy XIX wieku. Jest to budynek założony na rzucie prostokąta, murowany i tynkowany, podpiwniczony i dwutraktowy. Posiada dwie kondygnacje oddzielone profilowanym gzymsem międzykondygnacyjnym, płaski gzyms wieńczący i mansardowy dach z lukarnami. Wejście do pałacu usytuowane od strony parku stanowi okazały portyk wsparty na czterech kolumnach doryckich dźwigających taras. Obecny wygląd pałacu jest zapewne wynikiem ostatniej przebudowy z końca XIX wieku.

Budynek pałacowy oddzielony jest od zabudowy folwarcznej drogą prowadzącą przez wieś. Niewielki park typu swobodnego został założony przy okazji budowy pała­cu, czyli po połowie XIX wieku. Przemawia za tym przeciętny wiek drzewostanu liczącego około 120 lat. Według mapy z 1881 roku pierwotny teren parku był nieco mniejszy. Od strony drogi park zamknięty był murem, którego resztki wraz z bramą wjazdową zachowały się do chwili obecnej. Przy drodze usytuowane są również dwa niewielkie budynki gospodarcze z tego samego okresu, co pałac.

Dojazd do portyku możliwy był pierwotnie drogą prowadzącą od bramy i okrążającą pałac od strony zachodniej. Od wschodu bowiem znajdował się niewielki klomb drzewny, którego pozostałością są rosnące tam obecnie lipy i jesiony. Przed fasadą północną znajdowała się polana, na której rośnie żywotnik zachodni. Polana ta wydłużona była w kierunku północnym i ob­sadzona swobodnie zakomponowanymi klombami drzewnymi, składającymi się głównie z jesionów, jaworów i lip. Rośnie tu również sosna wejmutka oraz sosna czarna.

Na wschód od pałacu rozciągała się duża polana, na której rosły pojedyncze drzewa: modrzew, jesion i klon. Park oddzielają od drogi luźno rosnące drzewa. Kiedyś był tam prawdopodobnie szpaler jaworów. O randze tego niewielkiego parku i jego ambicjach dendrologicznych świadczą wprowadzone tu drzewa, a w szczególności tulipanowiec rosnący na południowo-zachodnim krańcu założenia parkowego.

Na skraju posiadłości założono cmentarz, który początkowo służył właścicielom jako rodowy, a później całej wsi. Do niedawna można był rozróżnić ruiny kaplicy cmentarnej i resztki ogrodzenia.

DSC_0278

Po roku 1945 ostatnim właścicielem majątku w Gruszowie był, do chwili rozwiązania, Kombinat Państwowych Gospodarstw Rolnych Świdnica.

Budynki folwarczne po wojnie wykorzystywane były przez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną. Obecnie znajdują się w rękach prywatnych bądź stanowią mienie komunalne gminy.

Park wpisany do rejestru zabytków, był użytkowany przez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną “Odnowa” w Marcinowicach, lecz mimo nadania mu w latach 80. XX w. statusu parku wiejskiego, nie posiadał właściwej opieki i uległ znacznej degradacji.

Podobny los spotkał pałac, który stanowił mienie Państwowego Funduszu Ziemi i na przełomie lat 80. – 90. XX w. przez ówczesne władze województwa wałbrzyskiego został przekazany prywatnemu właścicielowi jako rekompensata za mienie pozostawione na wschodzie. Długo stał niezamieszkały i niewyremontowany.

Obecni właściciele odrestaurowali pałac, który znów zachwyca swą świetnością http://www.palac-gruszow.pl/

Wieś Gruszów zawsze należała do niewielkich osad i wg dostępnych źródeł liczyła:

Ÿ         1900 r. – 179 mieszkańców

Ÿ         1942 r. – 179 mieszkańców

Ÿ         2002 r. – 102 mieszkańców

Gruszów jest wsią typowo rolniczą. W okolicy słynie z dużego zaangażowania społecznego mieszkańców.

Pod koniec lat 80. ubiegłego wieku mieszkańcy wsi wybudowali w czynie społecznym przy finansowej i organizacyjnej pomocy gminy asfaltową drogę przez wieś. Na początku lat 90. XX w. nie czekając na program wodociągowania gminy, wspólnie z mieszkańcami Stefanowie wybudowali odcinek wodociągu długości blisko 5 km, włączony następnie w gminną sieć wodociągową. Motorem tych działań była ówczesna sołtys wsi Pani Helena Błońska, do dziś zresztą pełniąca tę funkcję.

DSC_0261

Wieś nadal żyje z produkcji rolnej, ale gospodarstwa są niewielkie i znaczna część mieszkańców utrzymuje się z pracy w innych zawodach.

Do głównych upraw należą: pszenica, kukurydza. Uprawia się także buraki cukrowe, ziemniaki. Utrzymuje się niewielka hodowla bydła i trzody chlewnej.

Wieś należy do parafii p.w. św. Wawrzyńca w Śmiałowicach.

Informacje zaczerpnięto z książki “Historia gminy Marcinowice”

Dodaj komentarz

comments